ክፍል 1

የስኳር በሽታ መንስኤዎች

የስኳር በሽታ ምንድነው?

የስኳር በሽታ በተለያዩ ምክንያቶች የተወሳሰበ ውስብስብ በሽታ ነው።  የስኳር በሽታ ያለባቸው ሰዎች ከፍተኛ የሆነ የደም ውስጥ የግሉኮስ ወይም ከፍተኛ መጠን ያለው ስኳር (hyperglycemia) አላቸው።

የስኳር በሽታ ሰውነት ፈሳሽ ምግብን የሚጠቀምበት መንገድ ማለትም የሰውነት መቆራረጥ (ሜታቦሊዝም) ችግር ነው።  የምግብ መፈጨያው (ኮንቴይነር) ትራፊክ የሚባሉት ካርቦሃይድሬትስ (ስኳርሃይድሬትስ) - ስኳር እና ስስ ምግቦች በብዛት ወደ ግሉኮስ ውስጥ ይገቡታል።  በሆርሞን ኢንሱሊን እገዛ በሰውነት ውስጥ ያሉ ሴሎች ግሉኮስን ይይዛሉና ለኃይል ይጠቀሙበታል። 

ኢንሱሊን በጨጓራ ሆድ ውስጥ የሚገኝ ክንክራክ ተብሎ የሚሠራ ነው።  ክንታርኮች ኢስቴት ተብሎ የሚጠራው የሕዋስ ቅንጣቶችን ይዟል  በደሴቶቹ ውስጥ የሚገኙት የቤታ ህዋሳት ኢንሱሊንን ይፈጥሩና በደም ውስጥ ይለቀቃሉ።  የቤታ ሴሎች በቂ ኢንጂንን ካላደረጉ ወይም ሰውነታችን ለስሜቱ ኢንሱሊን ምላሽ ካልሰጠ ግሉኮስ በሰውነት ውስጥ በሴሎች ውስጥ ከመጠመድ ይልቅ በደም ውስጥ ይገነባል።  ይህም ቅድመ የስኳር በሽታ ወይም የስኳር በሽታ ያስከትላል።  ቅድመ የስኳር ሕመም ማለት የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን ወይም የ A1C ደረጃዎች ማለትም አማካይ የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን የሚንፀባረቁ ሲሆን ይህም እንደ መደበኛ መጠን ሳይሆን እንደ ስኳር በሽታ ሊታወቅ የሚችል ነው።  በስኳር በሽታ, የሰውነት ክፍሎች የከፍተኛ የግብ (የግሉኮስ) መጠን ቢኖራቸውም በረሃብ የተጠቁ ናቸው።

ከጊዜ ወደ ጊዜ በደም ውስጥ ያለው የግሉኮስ መጠን ጤናማውን ደረጃ ካልያዘ የነርቮችንና የደም ቧንቧዎችን ላይ  ችግር  ያስከትላል።  ይህም የልብ በሽታ የደም ግፊት የኩላሊት በሽታ ዓይነ ስውር የጥርስ ሕመምና የአካል እጢዎች ናቸው። ሌሎች የስኳር በሽታ የሚያስከትሉ ሌሎች ችግሮች ለሌሎች በሽታዎች የተጋለጡ ሊያደርጉ ይችላሉ። እነዚህም ከእርጅና ጋር የተዛባ የመረጋጋት ችግር የመንፈስ ጭንቀትና የእርግዝና ችግሮች ናቸው።  ብዙውን ጊዜ የስኳር በሽታ የሚያስከትሉ ሂደቶችን የሚያውቅ የለም ነገር ግን ሳይንቲስቶች በአብዛኛዎቹ ሁኔታዎች የጂን እና የአካባቢያዊ ተፅእኖዎች የስኳር በሽታ በሽታዎችን ከማስተሳሰር ጋር እንደሚገናኙ ያምናሉ። ሁለቱ ዋና የስኳር ዓይነቶች የዓይነት አንድ  የስኳር በደም ውስጥ የማነስ በሽታ እና  በደም ውስጥ  የስኳር መብዛት  በሽታ ዓይነት ናቸው።  የሶስተኛው ደግሞ በእርግዝና  ጊዜ ብቻ የሚከስተው የስኳር  ህመም ነው።  የሚከሰቱት በተወሰኑ ጂኖች የፓንጀሮች በበሽታ አንዳንድ አደንዛዥ እጾች ወይም ኬሚካሎች ኢንፌክሽኖች እና ሌሎች ሁኔታዎች የተነሳ ነው።  አንዳንድ ሰዎች ላይ  ሁለቱም ዓይነት 1ኛው (በደም ውስጥ የስኳር ማነስ)  እና 2ኛው  ዓይነት (በደም ውስጥ የስኳር መብዛት) በሽታ ምልክቶች ይታያሉ።
የስኳር በሽታ በቀላሉ ሲተነተን

ቆሽት

↓ ↓ ↓

ጤነኛ ሰው ዓይነት 1 የስኳር በሽታ ዓይነት 2 የስኳር በሽታ

ምግብ ከተበላ በኋላ በቆሽት ውስጥ የሚገኙት አብዛኛውን ጊዜ ቆሽት

በደም ውስጥየሚኖረው የግሉኮስ ኢንሱሊን አመንጪ ቤታ የተወሰነ መጠን ያለው

መጠን ከፍ ስለሚል ቆሽት ሕዋሳት በሰውነት የበሽታ ኢንሱሊን ያመነጫል

ትክክለኛ መጠን ያለው ተከላካይ ሕዋሳት ይጠቃሉ።

ኢንሱሊን ያመነጫል በዚህ ምክንያት ቆሽት ኢንሱሊን

ማመንጨቱን ያቆማል

↓ ↓ ↓

የኢንሱሊን ሞሊክዩሎች የግሉኮስ ሞሊክዩሎች ተቀባዮች በኢንሱሊን ቶሎ የማይቀሰቀሱ

በጡንቻና በሌሎች የሰውነት የኢንሱሊንን እገዛ ካላገኙ ወደ ከሆነ ግሉኮሱን ከደም

ሕዋሳት ላይ በሚገኙ ሕዋሳት መግባት አይችሉም ወደ ሕዋሳት የሚያስገቡት

ተቀባይ ሞሊክዩሎች ላይ በረኞች አይቀሰቀሱም

ይጣበቃሉ። ይህ ደግሞ የግሉኮስ

ሞሊክዩሎች ወደ ሕዋሳት

እንዲገቡ የሚፈቅዱትን

በረኞች ይቀሰቅሳል።

↓ ↓ ↓

ግሉኮስ የጡንቻ ሕዋሳት ውስጥ በደም ውስጥ የሚኖረው

ይገባና ይቃጠላል። ግሉኮስ መጠን ከፍ ይልና

በዚህ መንገድ በደም ውስጥ አስፈላጊ የሆኑ የሰውነት ሂደቶች

የሚኖረው የግሉኮስ መጠን ወደ ይስተጓጎላሉ፣ የደም ሥር

ትክክለኛው መጠን ይመለሳል ግድግዳዎችም ይጎዳሉ

 የስኳር በሽታን የሚያመጣው

የ 1 ኛው ደረጃ  (የስኳር/ኢንሱሊን ማነስ)  የስኳር በሽታ በቆሽት (በፓንክሪያስ) ውስጥ ኢንሱሊን የሚያመርቱ የቤታ ሴሎችን በማጥፋት ኢንሱሊን በማጣቱ ምክንያት ይከሰታል።  1 ኛው ዓይነት የስኳር/ኢንሱሊን ማነስ) በሽታ-የሰውነት በሽታ ተከላካይ የሆነ በሽታ ሲሆን የቤታ ሴሎችን ያጠፋል።  ብዙውን ጊዜ የበሽታ መከላከያ ስርዓቱ ባክቴሪያዎችን ቫይረሶችን እና ሌሎች ጎጂ እቃዎችን ለይቶ በማወቅ እና በማጥፋት ሰውነቱን እንዳይበከል ይከላከላል ነገር ግን ራስን በማከም በሽታን የመከላከል አሠራር የሰውነትን ሕዋሳት ያጠቃልላል 1ኛው ዓይነቱ  የስኳር በሽታ ቤታ ህዋስ ማቋረጥ በበርካታ አመታት ውስጥ ሊካሄድ ይችላል ነገር ግን የበሽታው ምልክቶች በአጭር ጊዜ ውስጥ ይገነባሉ። ምንም እንኳን በማንኛውም ዕድሜ ላይ ቢታይም 1ኛው ዓይነት  የስኳር በሽታ በልጆችና በወጣት ጉዳት  ይከሰታል። 
የአዋቂዎች የስኳር ህመምተኛ (LADA) ቀስ በቀስ እያደገ የሚሄድ ዓይነት 1ኛው የስኳር በሽታ ሊሆን ይችላል።  ምርመራው በአብዛኛው ከ 30 ዓመት በኋላ ይከሰታል. በ LADA ውስጥ እንደ 1ኛው የስኳር በሽታ  የሰውነት በሽታ ተከላካይ ስርዓት የቤታ ሴሎችን ያጠፋል።  በምርመራው ወቅት  ሊዲኤ (LADA) ያላቸው ሰዎች የራሳቸውን ኢንሱሊን ማምረት ይችላሉ ነገር ግን በምንም መልኩ ብዙዎቹ የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን ለመቆጣጠር ኢንሱሊን መርፌ ወይም የኢንሱሊን ፓምፕ ያስፈልጋቸዋል።

የጄኔቲክ

ዝርያ የስኳር በሽታ የማን ማን ሊሆን እንደሚችል ለመወሰን ወሳኝነት ወሳኝ ሚና ይጫወታል። ጂኖች ከወላጅ  ወደ ልጅ ይተላለፋሉ። ጂኖች ለሰው አካል ሕዋሳት እንዲሰሩ አስፈላጊ የሆኑ ፕሮቲኖችን ለመሥራት መመሪያዎችን ይይዛሉ።  ብዙ ጂኖች እንዲሁም በጂኖች መካከል የሚደረጉ መስተጋብሮች በ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ የመያዝን እና ጥበቃን እንደሚያደርጉ ይታመናል።  ቁልፍ ዘረ-መልዎች በተለያዩ የሰዎች ቡድኖች ሊለያዩ ይችላሉ ከጠቅላላው ሕዝብ ውስጥ ከ 1 በመቶ በላይ የሚሆኑትን የጂኖች ልዩነቶች ጂን ተለዋዋጭነት ይባላሉ።

ነጭ የደም ሴሎች (human leukocyte antigens) (human leukocyte antigens (HLAs)) የተባሉ ፕሮቲኖች (ፕሮቲን) ፕሮቲን ለመሥራት የሚያስችሉ መመሪያዎችን የሚያስተላልፉ አንዳንድ የጂን ልዩነቶች በ 1 ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ የመያዝ አደጋ ጋር ተያይዘዋል።  በ HLA ጄኔች የሚመረቱት ፕሮቲኖች የሰውነታችን በሽታ ተከላካይ ሕዋሳትን እንደ አካል ወይም እንደ የውጭ ቁስ አካል አድርገው ይመለከቱታል።  አንዳንድ የ HLA የጂን ተለዋዋጭ ድብልቆች አንድ ግለሰብ ለ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ከፍተኛ ቫይረስ ይኖራቸዋል ሌሎች ጥምረቶች ግን ጥበቃ ይሰጣሉ ወይም በአደጋ ላይ ምንም ተጽእኖ አይኖራቸውም።  የ HLA ጄኖች በ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ዋነኛ የጂን ጂኖች ሆነው ሳለ ብዙ ተጨማሪ አደጋዎች ጂን ወይም የጂን ክልሎች ተገኝተዋል።  እነዚህ ጂኖች ለ1ኛው አይነት የስኳር በሽታ የተጋለጡ ሰዎችን ለይተው ማወቅ ብቻ ሳይሆን ሳይንቲስቶች በሽታው እንዴት እንደሚገነባ እና ለቲቢ እና ለክትሱ እምቅ ስኬቶችን መለየት እንዲችሉ የሚያግዙ አስፈላጊ ፍንጮች ይሰጣሉ።

የጄኔቲክ ፍተሻ አንድ ግለሰብ ተሸካሚ እና ከሌሎች የስኳር በሽታ ጋር የተዛመዱ ጂኖች ሊያሳዩ የሚችሉ ምን ዓይነት HLA ጄኖች እንዳሉ ሊያሳይ ይችላል፤ ይሁን እንጂ አብዛኛው የጄኔቲክ ምርመራዎች በጥናት  ውስጥ ተከናውነው ለግለሰቦች ገና አልተገኙም።  ሳይንቲስቶች የጄኔቲክ ምርመራ ውጤቶችን የ 1 ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ መከላከል ወይም ሕክምናን ለማሻሻል እንዴት እንደሚያገለግሉ እያሰለጠኑ ናቸው።

1 ኛው ዓይነት  የስኳር በሽታ  ቲ ሴሎች ተብለው የሚጠሩ ነጭ የደም ሴሎች የቤታ ሴሎችን ለማጥቃት እና ለማጥፋት ሂደቱ የሚጀምረው የስኳር በሽታ ምልክቶቹ ከመታየታቸው በፊት እና ምርመራ ከተደረገ በኋላ ነው።  አብዛኛውን ጊዜ የቤታ ህዋስ ተፅፎ እስኪያልቅ ድረስ 1ኛው የስኳር በሽታ ዓይነት አልተመረጠም፣ እዚህ ላይ አንድ ሰው ለመኖር በየቀኑ ኢንሱሊን ህክምና ያስፈልገዋል።  የኦፕሬሽን ሂደትን ለማሻሻል ወይም ለማቆም እና ቤታ ሴል ተግባርን ለማቆየት የሚያስችሉ ዘዴዎችን መፈለግ የሳይንሳዊ ምርምሮች ዋነኛ ትኩረት ነው።

በቅርብ ጊዜ የተደረጉ ጥናቶች ኢንሱሊን እራሳቸውን የቤታ ህዋስ ላይ የመከላከል በሽታ ዋና መንስኤ ሊሆን ይችላል የሚል አስተያየት አቅርበዋል።  ለልዩ ዓይነት 1ኛው የስኳር በሽታ የመያዝ አቅም ያላቸው ሰዎች በሽታን (ኢንሱሊን) ውስጥ እንደ ባዕድ ንጥረ ነገር ወይም አንቲጂን እንደመስጠት ያገለግላሉ።  አንቲጂኖችን ለመከላከል ሰውነት ፀረ እንግዳ አካላት ይሠራል፣ የኢንሱሊን እና ሌሎች የቤታ ሴሎችን የሚሠሩ ፀረ ተባይ ዓይነቶች 1ኛው ዓይነት  የስኳር በሽታ ያላቸው ሰዎች ናቸው።  እነዚህ ፀረ እንግዳ አካላት በሽታውን የመያዝ ዕድል ያላቸው ሰዎችን ለይቶ ለማወቅ ይረዳሉ በደም ውስጥ ያሉ ፀረ እንግዶች ዓይነቶችና ደረጃዎች መሞከር ግለሰቡ 1ኛው ዓይነት  የስኳር በሽታ LADA ወይም ሌላ የስኳር ዓይነት መኖሩን ለመወሰን ይረዳል።

አካባቢያዊ ሁኔታዎች

እንደ ምግብ  ቫይረስ እና መርዛማ ነገሮች ያሉ አካባቢያዊ ሁኔታዎች እንደ አይነት 1 ስኳር በሽታ ልማት ሚና ሊጫወቱ ይችላሉ ነገር ግን የእነሱ ሚና ተፈጥሮ አልተወሰነም። አንዳንድ ጥናቶች እንደሚያመለክቱት በአካባቢያዊ ሁኔታዎች ምክንያት የቅድመ-ይሁንታ ሴሎች የስኳር በሽታን በጅን ውስጥ በሚገኙ ሰዎች ላይ የቤታ ህዋስ ጥፋትን ያስከትላሉ። ሌሎች ንድፈቶቹ በአካባቢያዊ ሁኔታዎች ምክንያት በስኳር በሽታ ውስጥ ምንም እንኳን ምርመራ ከተደረገለት በኋላ የሚጫወቱት ሚና አለ።

ቫይረሶች እና ኢንፌክሽኖች- ቫይረሱ በራሱ ችግር የስኳር በሽታ ሊያመጣ አይችልም፣ ነገር ግን ሰዎች አንዳንድ ጊዜ የቫይረስ ኢንፌክሽን ከተከሰተ በኋላ የ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ እንዳለባቸው በማረጋገጥ በሁለቱ መካከል ያለውን ግንኙነት ያመለክታል።  በተጨማሪም የቫይረስ ኢንፌክሽንስ በበለጠ በክረምቱ ወቅት  የስኳር በሽታዎች መጀመርያ ብዙ ጊዜ በብዛት ይከሰታል።  ከ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ጋር የተጎዳኙ ቫይረሶች ኮሲኬኬኪዩዋሪ ቢ ቢ ሳይቲሜጋሎቫይረስ አዶኔቫይሮስ ኩፍኝ እና ማኩዌይ ይገኙበታል።  የሳይንስ ሊቃውንት እነዚህ ቫይረሶች የቤታ ሴሎችን ሊጎዱ ወይም ሊያበላሹ እንደሚችሉ ወይም በቀላሉ በተጠቂዎች ላይ የራስ-ቃጠሎ ምላሽ ሊሰጡ ስለሚችሉባቸው የተለያዩ መንገዶች ገልጸዋል።  ለምሳሌ ፀረ-ፀጉር ፀረ እንግዳ አካላት (ዲንቴንስት) ፀረ-ተባይ መድሃኒቶች (ዲንጊን) ፀረ-ክፍል (pulmonary rubella syndrome) በተባሉ ታካሚዎች ውስጥ ተገኝቷል። 

የህጻናት አመጋገብ አሰራሮች - አንዳንድ ጥናቶች እንደሚያሳዩት የአመጋገብ ምክንያቶች የ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ የመያዝ አደጋን ሊቀንስ ወይም ሊያሳድጉ ይችላሉ። ለምሳሌ የጡት ቫይታሚን D supplements የሚወስዱ ሕፃና እና ሕፃናት የቫይታሚን ዲ የሚወስዱ ከሆነ የ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ የመውለድ እድል ይቀንሳል ነገር ግን ለጊዜው ላም ወተት እና ጥራጥሬ ፕሮቲን መጋለጥ አደጋ ሊከሰት ይችላል።  የ1 ኛው አይነት የስኳር በሽታ ምግቦች እንዴት ሊያስከትሉ እንደሚችሉ ተጨማሪ ጥናቶች አስፈላጊ ናቸው።

 2ኛው የስኳር/ኢንሱሊን በደም ውስጥ መብዛት በሽታ መንስኤ ምንድነው?

የስኳር ዓይነት 2ኛው የስኳር በሽታ በጣም የተለመደው የስኳር በሽታ ሲሆን ይህም የሰውነት ጡንቻ ስብ እና ጉበት ሴሎች በደም ውስጥ ኢንሱሊን በተሳካ ሁኔታ እንዳይጠቀሙበት ኢንሱሊን የተባለው ይጨምራል።  የስኳር በሽታ 2ኛው ዓይነት  የስኳር ሕመም በውስጡ የአካል ብቃት እንቅስቃሴን (ኢንሱሊን) የመጠቀም አቅም ለማካካስ የሚያስችል በቂ ኢንሱሊን ማመንጨት የማይችል ከሆነ የ 2 ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ምልክቶች ቀስ በቀስ ሊታዩና ስውር ሊሆኑ ይችላሉ አንዳንድ ዓይነት የስኳር በሽታ ያለባቸው ሰዎች ለዓመታት ሳይታወቅ ይቆያሉ።

የስኳር ህመም  ከ 2ኛው ዓይነት (የስኳር/ኢንሱሊን መብዛት) እስከ አምስት ለሚጠጉና ከመጠን በላይ ወፍራም የሆኑ ሰዎች ላይ ይታያል።  በሽታው በወጣትነት ጊዜ  ሊከስት ይችላል ይኸውም ከመጠን በላይ ወፍራም ልጆች እና ወጣቶች ላይ ነው።  የሳይንስ ሊቃውንት የጂን ተባይነት እና የአካባቢያዊ ሁኔታዎች የሁለቱ ዓይነት የስኳር በሽታ ዓይነቶች ሊሆኑ ይችላሉ።

ጄኔቲክ

ለ 2 ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ዓይነቶች በተጠቂዎች ላይ ጂኖች ትልቅ ሚና ይጫወታሉ።  ጂኖች ወይም የሴላዎች ስብስቦች አንድ ሰው በሽታ የመያዝ አደጋን ሊቀንስ ወይም ሊያሳን ይችላል።  በቤተሰብ ውስጥ እና ተመሳሳይ መንትያዎች በከፍተኛ ደረጃ የሁለቱ ዓይነት 2 የስኳር ህመምተኛ እና በዘር ልዩነት የስኳር በሽታ መኖሩን የሚያመለክተው የጂኖች ሚና አለው።  2 ኛው ዓይነት  የስኳር በሽታ በአብዛኛዎቹ አፍሪካ አሜሪካውያን የአላስካ ተወላጆች የአሜሪካ ሕንዶች የስፓኝዊያን / ላቲን እና አንዳንድ የእስያ አሜሪካዊያን ተወላጅ ሃዋይያውያን እና የፓስፊክ ደሴተኛ አሜሪካኖች በኩር-ያልሆኑ ሂስፓኞች ተወላጆች ውስጥ ይገኛሉ።

በቅርብ ጊዜ የተደረጉ ጥናቶች ከተለመደው ቁጥር የጄኔቲክ መረጃን ያዋህዳቸዋል የጂን ግኝት ፍጥነት መጨመር ናቸው።  ሳይንቲስቶች በአሁኑ ጊዜ ለሁለተኛው የስኳር በሽታ የስሜት ስጋትን የሚጨምሩ ብዙ የጂን ልዩነቶች እንዳሉ ቢገነዘቡም አብዛኞቹ ግን ገና አልተገኙም የሚታወቁት ጂኖች የኢንሱሊን መድሃኒት ሳይሆን የኢንሱሊን ማምረትን ተጽዕኖ ያሳድራሉ።  ተመራማሪዎች ሌላ የጂን ልዩነት ለመለየት እየሠሩ ሲሆን እንዲሁም እርስ በርሳቸው እንዴት ከአካባቢያቸው ጋር እንደተገናኙ እና የስኳር በሽታን ለመቀነስ እየስሩ ነው።

ክፍል 2

ጂኖችም መታመም ሆነ የውፍረት ካሉ ለስኳር በሽታ የመጋለጥ እድልን ይጨምራሉ።  "ትሪፕይ ጋይ" መላምት በመባል የሚታወቀው አንድ ጽንሰ-ሀሳብ የተወሰኑ ጂኖች የኃይል ፍጆታዎችን ከምግብ ውስጥ ለማስወጣት እና በኋላ ላይ ጥቅም ላይ ለማዋል የሚያስፈልገውን የኃይል መቀነስ ውጤታማነት ይጨምራሉ።  የምግብ አቅርቦቱ እጥረት ወይም ሊተነበይ ባለመቻሉ እና በረሃብ ጊዜ ህይወትን ለመጠበቅ ለሚያግዛቸው ሰዎች ይህ የህልውና ህይወት ጠቃሚ ነው፣ ይሁን እንጂ በዘመናችን ከፍተኛ የካሎሪ መጠን ያላቸው ምግቦች በብዛት የሚገኙና ያለገደብ በስዎች በጥቅም ላይ የሚውሉ  ከሆነ ይህ ዓይነቱ ባሕርይ ተጠቃሚውን ግለስብ ከመጠን በላይ የሆነ ውፍረትና የስኳር በሽታ መነሻ ተጋላጭ ያደርገዋል።

ጤናማ ያልሆነ ውፍረት እና አካላዊ እንቅስቃሴ

ካሎሪን ያላቸውን ምግቦች ከመጠን በላይ በጥቅም ላይ ማዋል እና አካላዊ እንቅስቃሴ አለመመጣጠን ወደ ውፍረት መጨመር ሊያመጣ ይችላል። ይህ ደግሞ ኢንሱሊንን ከፍ ያደርጋል ይህም  በ 2 ኛ ዓይነት የስኳር በሽታ ላለባቸው ሰዎች የተለመደ ነው።  አንድ ሰው ከልክ በላይ ስብ  ያለው  ውፍረት ኢንሱሊን ከፍ ከማለቱ የተነሳ  ለሁለተኛው ዓይነት የስኳር በሽታና መድሃኒት መውስድ  ብቻ ሳይሆን የሚያጋልጠው የልብና የደም ዝውውር (CVD) ይጋለጣል።  ይህ ከልክ ያለፈ "የሆድ ስብ" ሆርሞኖችን እና ሌሎች በሰውነት ውስጥ አደገኛና አስከፊ የሆኑ የደም ሥሮች (ለምሳሌ የደም ቧንቧዎች) ጉዳት ሊያስከትል ይችላል።

የዲፒፒ እና ሌሎች ጥናቶች እንደሚያሳዩት በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች የስነ-ህይወት ለውጦችን እና ክብደታቸውን በመቀነስ የስኳር በሽታ ዓይነቶችን ሊያስቀሩ ይችላሉ።  የዲፒቢ ዲፕሲ ፒቢኤ (ፒ.ዲ.ፒፒ) በተደጋጋሚ የስኳር በሽታ የመያዝ እድላቸው ከፍተኛ ነው በ 2009 (እ.አ.አ.) የዲፒፒ የዲያስፖራ ተሳታፊዎች የስኳር በሽታ መከላከያ ፕሮግራም ውጤቶች (DPPOS) ላይ የተካሄደ አንድ ጥናት ዋነኛው ጥናት ከተጀመረ ከ 10 ዓመታት በኋላ የክብደት መቀነስ ጥቅሞች ዘግቧል።

የኢንሱሊን ተከላካይ

የሆድ ሕዋስ ከፍተኛ ውፍረት ያላቸው እና አካላዊ እንቅስቃሴ የሌላቸው ሰዎች ኢንሱሊን መድኃኒትን መቋቋም የተለመደ ሁኔታ ነው።  የቤታ ሴሎች በቂ ኢንሱሊን እስካላገኙ ድረስ  በደም ውስጥ ያለው የግሉኮስ መጠን በተለመደው መጠን ይቆያል፣ ነገር ግን የቤታ ህዋስ አቅመቢስነት ምክንያት ኢንሱሊን ማምረት ሲፈጠር የግሉኮስ መጠን ከፍ ይላልና ወደ ቅድመ የስኳር በሽታ ወይም የስኳር በሽታ ያመራል።

በጉበት ላይ ያልተለመደ የግሉኮስ መጠን

የስኳር በሽተኞች በደማቸው ውስጥ የግሉኮስ መጠን ይጨምራል፣ ብዙውን ጊዜ ክሲግሬዎች የደም ውስጥ የግሉኮስ እና የኢንሱሊን መጠን ዝቅተኛ በሆነበት ጊዜ የሆርሞን ግሉኮስ እንዲለቀቅ ያደርጋሉ።  ግሉካጉ ግሉኮስ እንዲፈስ በማድረግ ጉበት ውስጥ ይራገፋል፣ ነገር ግን ከገባ በኋላ (የግሉኮስ) እና የኢንሱሊን መጠን (ግሉኮስ) እና የኢንሱሊን መጠን ከፍተኛ ከሆነ የግላጎጃን መጠን ይቀንሳል። የስኳር በሽታ ያለባቸው ብዙ ሰዎች ሙሉ በሙሉ ሊረዱት ስላልቻሉ የግላጎን ደረጃዎች ከሚያስፈልገው በላይ ይቆያሉ። ከፍተኛ ግሉኮስ የሚባለው የጉበት ግሉኮስ እንዲፈጠር ሲያደርግ ነው። ይህም ከፍተኛ የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን ስለጨመረ  የሚሠራው መድሃኒት (Metformin) በተለመደው ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ለማከም የሚረዳ ሲሆን በጉበት ላይ የግሉኮስን መጠን ይቀንሳል።

የኢንሱሊን እና የግሎላጎን ድርሻ በኖርማል ደም ውስጥ የግሉኮስ ደምብ

የጤነኛ ሰው ሰውነት በተወሰኑ ውስብስብ ዘዴዎች አማካኝነት የደም ግሉኮስ መጠን በመደበኛ ሁኔታ ይጠበቃል። በፓንጀሮው ውስጥ የተሠሩት ሁለት ሆርሞኖች በደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን መቆጣጠር እንዲችሉ ይረዳሉ። በቤታ ሴሎች የተሠራው ኢንሱሊን የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን ከፍ ይላል፤ በአልፋ ሴሎች የተሠራው የግሉኮን መጠን ዝቅተኛ የደም ግሉኮስ መጠን ከፍ ያደርጋል። ከግብ በኋላ የግብ (የግሉኮስ) መጠን ሲጨመር ጣራው በደም ውስጥ ወደ ኢንሱሊን ይለቀቃል። የኢንሱሊን ጡንቻ ስብ እና ጉበት ሴሎች ግሉኮስን ከደም ውስጥ እንዲገባ በማድረግ የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን እንዲቀንስ ይረዳል።  ኢንሱሊን የጉበት እና የጡንቻ ሕዋስ ከልክ በላይ የግሉኮስ መጠን እንዲከማች ያነሳሳል የተቀመጠው የግሉኮስ ዓይነት ግላይኮጅ ይባላል።  ኢንሱሊን ደግሞ በጉበት ውስጥ ያለው የግሉኮስ መጠን በመቀነስ በደም ውስጥ ያለውን የግሉኮስ መጠን ይቀንሳል።

ግሉካን የጉበት እና የጡንቻ ሕዋስ (glycogen) ወደ ደም  ውስጥ ገብቶ የደም ውስጥ የግሉኮስ መጠን እንዲጨመር ጋይኮጅን (glycogen) ይጀምራል፤ ሰውነት የግሉኮስ መጠን ካስፈለገ ግሉካውጉ የጉበት ግላኮስ ከአሚኖ አሲዶች ጋር እንዲቀላቀል ያደርጋል።

ሜታቦሊክ ሲንድሮም

(ኢንሱሊን-አመጋገብ ሲንድሮም ተብሎ የሚጠራው) በተጨማሪም ኢንሱሊንን የመቋቋም ችሎታ ላላቸው ሰዎች የተለመደ ሁኔታን የሚገልጽ የጋራ ቡድን ነው።

ከፍተኛ የደም ግፊት

ከመጠን በላይ የሆነ ስብ ስብ ከለ የወገብ መጠን ወፍረት ይጨምራል።  በደም ውስጥ ያለው የኮሌስትሮል እና ትራይግሊሪየም መጠን ያልተለመዱ ደረጃዎች ሲደርሱ ለተለያዩ የልብ ህመሞች ያጋልጣሉ። ሜታሊን ሲንድሮም ያለባቸው ሰዎች የ 2 ኛ ዓይነት እና የስኳር በሽታን የመያዝ እድል ከፍተኛ ነው።  ብዙ ጥናቶች እንደሚያሳዩት የአኗኗር ዘይቤዎች  እንደ አካላዊ እንቅስቃሴ እና የክብደት መቀነስ ሜታቢንጂን ሲንድረምን ለመቀልበስ የሰውነትን ኢንሱሊንን ለመለወጥ እና ለስኳር- ለቀቋሚ ቀውስ ተጋላጭነትን ለመቀነስ በጣም የተሻሉ መንገዶች ናቸው።

የሴል ምልክት እና ቁጥጥር

የሴል ምልክት እና ቁጥጥር፦ ሕዋሳት ውስብስብ በሆነው የሞለኪውሉክ ምልክት መገናኛ መንገዶች አማካይነት ይገናኛሉ። ለምሳሌ በሴሎች ውስጥ የኢንሱሊል ተቀባይ ሞለኪውሎች በደም ዝውውር ውስጥ የሚዘዋወሩ ኢንሱሊን ሞለኪዩሎች ይይዛሉ ወይም ያስራሉ በዚህ ኢንሱሊን እና በተቀባዩ መካከል ያለው ይህ መስተጋብር ሴሎች ከግጭቱ ውስጥ ግሉኮስን ከደም ውስጥ እንዲወስዱና ለኃይል እንዲጠቀሙ የሚያስችሏቸውን ባዮኬሚካላዊ ምልክቶች ያነሳሳቸዋል።

በሴል-ሰርክ ሲስተም ውስጥ ያሉ ችግሮች ወደ ስኳር በሽታ ወይም ሌሎች በሽታዎች የሚያመጣውን ሰንሰለታዊ ቅኝት ሊያካሂዱ ይችላሉ። በርካታ ጥናቶች የኢንሱሊን (ሴንተን) ሴሎች እንዴት ተግባሮችን እንደሚለዋወጡ እና እንደሚቆጣጠሩት የሚያሳዩ ናቸው።  ተመራማሪዎች የኢንሱሊንን ምልክት የሚያስተላልፉና በኢንሱሊን እና በሰውነት ሕብረ ሕዋስ መካከል የተደረጉ መስተጋብሮችን ለይተው ያውቃሉ፤ ይህም ኢንሱሊን በጉበት ውስጥ ያለውን የግሉኮስ መጠን ለመቆጣጠር ይረዳል።  ይህ ሥራ ኢንሱሊን መድኃኒትን የመቋቋም  የስኳር በሽታን ለመዋጋት ቁልፍ ነው።  ሳይንቲስቶች ስለ ግሉኮስ አሠራር በተመለከተ ስለሚሰጡት የሞለኪው ምልክት ስርዓት የበለጠ ስለሚረዱ ውጤታማ የሕክምና ዘዴዎችን ለማዳበር ብዙ እድሎች ይኖራቸዋል።

የሳይንስ ሊቃውንት የቤታ ሕዋስ ችግር ለ 2 ኛ የስኳር በሽታ ዋነኛ ተዋናይ ናቸው ብለው ያስባሉ።  የቤታ ሕዋስ ጉድለት በቂ ወይም ያልተለመዱ የኢንሱሊን ማለቂያዎችን ሊያስከትል ይችላል፤ በተጨማሪም  የቤታ ሴሎች በደምዎ ውስጥ ባለው የግሉኮስ መጠን ራሱን ሊጎዳ ይችላል። .

የሳይንስ ሊቃውንት በአብዛኛው ሁኔታዎች የቤታ ሕዋስ ችግር መንስኤ ምን እንደሆነ አልወሰኑም አንድ ጅን ጉድለት ወደ አንዳንድ የተለመዱ የስኳር ዓይነቶች ይመራሉ። እነዚህ ጂኖች የቤታ ሴሎችን ኢንሱሊን ማምረት ያዛቸዋል ምንም እንኳን እነዚህ የስኳር ዓይነቶች እምብዛም ባይሆኑም ቁልፍ የቁጥጥር ሁኔታዎች በቢታ ሴል ተግባር ላይ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ የሚችሉ ፍንጮች ይሰጣሉ። ሌሎች የጂን ተለዋዋጭዎች የቤታ ሴሎችን ቁጥር እና ተግባር ለመወሰን ይሳተፋሉ፣ ይሁን እንጂ እነዚህ ተለዋዋጮች ከ 2 ኛ ዓይነት የስኳር በሽታ ጋር በተያያዘ ብቻ ነው የሚከሰቱት። 

2ኛው ለዓይነት የስኳር ህመም የመጋለጥ ሁኔታዎች

• ለ2ኛው ዓይነት  የስኳር በሽታ የሚይዛቸው ሰዎች የሚከተሉትን ባህሪዎች የማዳበር ዕድላቸው ሰፊ ነው።
•       ዕድሜያቸው 45 ወይም ከዚያ በላይ
•       ከመጠን በላይ ወፍረት
•       አካላዊ እንቅስቃሴ የሌለው
•       ከዘር የመጣ ማለትም ወላጅ ወይም በስኳር በሽታ ምክንያት ወንድም ወይም እህት የተያዘ ከሆነ
•       ልጅ ሲወልድ ክብደቱ ከ 9 ፓውንድ በላይ ክብደት ያለው ከሆነ
•      የክኒካል የስኳር በሽታ ታሪክ፡  የ CVD ታሪክ፡  የአሜሪካ የስኳር ህመም ማህበር (ADA) የቅድመ ስኳር በሽታ እና የስኳር በሽታ ዓይነቶችን ለይቶ ለማወቅ የሚደረገው ምርመራ ከመጠን በላይ ወፍራም የሆኑ እና ለስኳር በሽታ አንድ ወይም ከዚያ በላይ ተጨማሪ አደጋዎች ስለሚጋለጡ፣ እነዚህ የብክለት ሁኔታዎች ሳይኖሩ ለአዋቂዎች ምርመራ በ 45 ዓመት እድሜ ቀደም ብሎ ይጀምራል። የሳይንስ ሊቃውንት የአካል ማስታገሻው በሆርሞኖች ለውጦች እና የእርግዝና ፍላጎቶችን ከጄኔቲክ እና ከአካባቢያዊ ሁኔታዎች ጋር ተያይዞ ነው።

ቤታ ህዋስ አለመታዘዝ

በእፅዋት እና በሌላ እርግዝና ምክንያት የሚከሰቱ ሆርሞኖች በእርግዝና ወቅት በሁሉም ሴቶች ውስጥ ለሚከሰቱ ኢንሱሊን መድኃኒቶች አስተዋፅኦ ያደርጋሉ። የኢንሱሊን መድኃኒት የመቋቋም ችሎታ የደም ግሉኮስ መጠን ለመቆጣጠር የሚያስፈልገውን ኢንሱሊን ያድጋል ፓንሰሮች በቢታ ህዋስ ስርአት ምክንያት በቂ የሆነ ኢንሱሊን ካላደረጉ የግርዛት የስኳር ህመም ይከሰታል።

ከመጠን በላይ ወፍራም የሆኑ ሴቶች በተለይ በልብ በሽታ የመያዝ እድላቸው ከፍተኛ ነው ምክንያቱም በእርግዝና ምክንያት ኢንሱሊን ስለሚያስፈልጋቸው የእርግዝና ኢንሹራንስ ሊጀምሩ ስለሚችሉ ነው በእርግዝና ወቅት ከመጠን በላይ ክብደት መጨመርም አደጋን ይጨምራል። 

የቤተሰብ ታሪክ  

የስኳር በሽታ ያለበት የቤተሰብ አባል ስላለው የጂን የስኳር በሽታ የመጋለጥ አደጋም ያስከትላል፤ ይህም ጂኖች በእድገቱ ውስጥ ሚና ይኖራቸዋል። የዘር ውርስ በሽታውን በአፍሪካ አሜሪካውያን በአሜሪካ ሕንዶች እና በስፓንኛ / ስፓኒሽ ላይ በበለጠ በብዛት ለምን እንደሆነ ይገልጻሉ። ብዙ የጂን ልዩነቶች ወይም የተለያዩ ተለዋዋጭነት ድብልቆች የሴቶችን  ስኳር በሽታ የመያዝ እድልን ከፍ ያደርገዋል። ጥናቶች ከጂስቲቲቭ የስኳር በሽታ ጋር ተያያዥነት ያላቸው በርካታ የጂን ልዩነቶች እንዳገኙ ቢታወቅም እነዚህ ልዩነቶች የጂን የስኳር በሽታ የያዛቸው ሴቶች ብቻ ትንሽ ናቸው። 

የወደፊት  2ኛው የዓይነት የስኳር በሽታ 

የሴት  ሆርሞኖች ብዙውን ጊዜ ከወለዱ በኋላ ወደ መደበኛ መጠን ስለሚመለሱ  ስኳር በሽታ በአብዛኞቹ ሴቶች ውስጥ ይጠፋል፣ ይሁን እንጂ የጂስቲማ የስኳር ህመም ያለባቸው ሴቶች የእርግዝና የስኳር ህመም የመፍጠር እድላቸው ከፍተኛ ነው።  ጀስቴሽናል የስኳር ጋር ሴቶች 6 እስከ 12 ሳምንታ በኋላ በየ 3 ዓመት ከዚያ ቢያንስ የማያቋርጥ የስኳር መመርመር አለባቸው። በተጨማሪም በእርግዝና ወቅት ከፍተኛ መጠን ባለው የግሉኮስ መጠን መጋለጥ አንድ ልጅ ከመጠን በላይ ክብደት ያለው ወይም ከመጠን በላይ ወፍራም የመሆን እና በኋላ ላይ የ 2 ኛ ው ዓይነት የስኳር በሽታ እንዲያዳብር ያደርገዋል።  በውጤቱም በቤተሰብ ውስጥ ብዙ ትውልዶች ተጽዕኖ ያሳደረ የስኳር ህመም ውጤት ሊሆን ይችላል።  ለእናት እና ለልጅ ጤናማ የሰውነት ክብደት እና አካላዊ እንቅስቃሴ ማድረግ የ 2 ኛ ዓይነት የስኳር በሽታን ለመከላከል ሊረዳ ይችላል። 
ክፍል 3 
አመጋገብና የአካል ብቃት እንቅስቃሴ

በሆድ አካባቢ መወፈር በዳሌ አካባቢ ከመወፈር የበለጠ አደገኛ ነው። ዓይነት 1 የስኳር በሽታን መከላከል ባይቻልም ሳይንቲስቶች ለበሽታው የሚያጋልጡ የጂን ባሕርያትን በማጥናት የሰውነት በሽታ የመከላከል ኃይል በቆሽት ላይ ጉዳት እንዳያደርስ ለማድረግ በመሞከር ላይ ናቸው። “ዓይነት 2 የስኳር በሽታን በተመለከተ ያለው ሁኔታ ግን የተሻለ ነው” ይላል ዳያቢቲስ-ኬሪንግ ፎር ዩር ኢሞሽንስ አስ ዌል አስ ዩር ሄልዝ የተባለው መጽሐፍ። “በዘራቸው በስኳር በሽታ የመያዝ አዝማሚያ ያላቸው ብዙ ሰዎች የተመጣጠነ ምግብ በመመገብና አዘውትረው የአካል ብቃት እንቅስቃሴ በማድረግ ጥሩ አካላዊ ጥንካሬ እንዲኖራቸው ስላደረጉና ውፍረታቸውን ስለተቆጣጠሩ የበሽታው ምልክቶች እንዳይታዩባቸው ለማድረግ ችለዋል።”

ጆርናል ኦቭ ዚ አሜሪካን ሜዲካል አሶሴሽን አካላዊ እንቅስቃሴ የሚያስገኘውን ጥቅም ለማስገንዘብ በሴቶች ላይ ስለተደረገ ሰፊ ጥናት ዘግቧል። ጥናቱ “ለአጭር ጊዜ የሚደረግ ጉልበት የሚጠይቅ እንቅስቃሴ [የሰውነት ሴሎች] በኢንሱሊን አጋዥነት የሚቃጠለውን ግሉኮስ ከ24 ሰዓት ለሚበልጥ ጊዜ በአግባቡ መጠቀም እንዲችሉ እንደሚረዳ አረጋግጧል።” በመሆኑም ሪፖርቱ “በእግር መሄድም ሆነ ጉልበት የሚጠይቅ እንቅስቃሴ የሴቶችን በዓይነት 2 የስኳር በሽታ የመያዝ አጋጣሚ በጣም ይቀንሳል” ሲል ደምድሟል። ተመራማሪዎቹ ከተቻለ በየቀኑ፣ አለዚያም በአብዛኞቹ የሳምንት ቀናት ቢያንስ ለ30 ደቂቃ ያህል መጠነኛ የሆነ አካላዊ እንቅስቃሴማድረግ ጥሩ እንደሆነ መክረዋል። ይህ አካላዊ እንቅስቃሴ በእግር እንደመሄድ ያለ ቀላልእንቅስቃሴ ሊሆን ይችላል። አሜሪካን ዳያቢቲስ አሶሴሽን ኮምፕሊት ጋይድ ቱ ዳያቢቲስ“በእግር መሄድ ከሁሉ የተሻለ፣ አደጋ የሌለውና ብዙ ወጪ የማይጠይቅ የእንቅስቃሴ ዓይነት ሳይሆን አይቀርም” ይላል።  ይሁን እንጂ የስኳር ሕሙማን አካላዊ እንቅስቃሴ በሚያደርጉበት ጊዜ የባለሙያ ክትትል ያስፈልጋቸዋል። ይህ አስፈላጊ የሚሆንበት አንደኛው ምክንያት የስኳር በሽታ በደም ሥሮችና በነርቮች ላይ ጉዳት በማድረስ የደም ዝውውር እንዲታገድና የመደንዘዝ ስሜት እንዲሰማ ስለሚያደርግ ነው። በዚህ ምክንያት በእግር ላይ ትንሽ ጭረት ቢኖር ሳይታወቅ ቆይቶ በጣም ሊቆስልና ቶሎ ብሎ ሕክምና ካላገኘ እግር እስከመቆረጥ ሊያደርስ ይችላል።  ይሁንና አካላዊ እንቅስቃሴ ማድረግ የስኳር በሽታን ለመቆጣጠር ሊረዳ ይችላል። 

የኢንሱሊን ሕክምና

የስኳር በሽታ ያለባቸው ብዙ ሰዎች የአመጋገብ ጥንቃቄና አካላዊ እንቅስቃሴ ከማድረግ በተጨማሪ በየቀኑ የስኳራቸውን መጠን መመርመርና በተለያዩ ሰዓቶች ኢንሱሊን መወጋት ያስፈልጋቸዋል። ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ከያዛቸው ሰዎች አንዳንዶቹ ጥሩ የአመጋገብና የአካልእንቅስቃሴ ልማድ በማዳበራቸው ጤንነታቸው ከመሻሻሉም በላይ ለጊዜውም ቢሆን ኢንሱሊን መወጋት አቁመዋል።  ይሁን እንጂ ኢንሱሊን መውሰድ አስፈላጊ ሆኖ ቢገኝ ሕመምተኛው ተስፋ የሚቆርጥበት ምክንያት የለም። “ምንም ዓይነት የስኳር በሽታ ይኑርህ የደምህን ስኳር መጠን በጥንቃቄ ከተቆጣጠርክ ወደኋላ የሚመጡ የጤና ችግሮችን በአብዛኛው ልትቀንስ ትችላለህ።” እንዲያውም በቅርቡ የተደረገ አንድ ጥናት የደማቸውን ስኳር መጠን በጥንቃቄ የተቆጣጠሩ ዓይነት 1 የስኳር በሽታ ያለባቸው ሰዎች “በስኳር በሽታ ምክንያት የሚመጡ የዓይን፣ የኩላሊትና የነርቭ በሽታዎችን በእጅጉ” መከላከል እንደቻሉ አረጋግጧል። ለምሳሌ በዓይን ሕመም (ሬቲኖፓቲ) የመጠቃት ዕድላቸው በ76 በመቶ ቀንሷል። ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ያለባቸውም ቢሆኑ የደማቸውን ስኳር መጠን በጥንቃቄ በመቆጣጠር ተመሳሳይ ጥቅም አግኝተዋል።

የኢንሱሊንን ሕክምና ይበልጥ ቀላልና የማያሳምም ለማድረግ በጣም የተለመዱት የኢንሱሊን መውጊያ መሣሪያዎች፣ ማለትም ሲሪንጆችና የኢንሱሊን ብዕሮች በጣም ቀጭን መርፌዎች እንዲኖሯቸው ተደርጓል። አብዛኛውን ጊዜ በጣም የሚያሳምመው “የመጀመሪያው መርፌ ነው” ። “ከዚያ በኋላ ግን ምንም እንደማይሰማቸው አብዛኞቹ በሽተኞች ይናገራሉ።” ሌሎች ኢንሱሊን የመውጊያ መሣሪያዎችም አሉ። በማያሳምም መርፌ ቆዳ ላይ ጠቅ ካደረጉ በኋላ ኢንሱሊን የሚረጩና ሆድ ላይ ወይም ሌላ ቦታ ላይ ተሰክተው ለሁለት ወይም ለሦስት ቀናት የተመጠነ ኢንሱሊን ወደ ሰውነት የሚያስገቡ መሣሪያዎች ይገኛሉ። ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ይህ የትንሽ ተንቀሳቃሽ ስልክ መጠን ያለው የኢንሱሊን መርጫ መሣሪያ የበለጠ ተወዳጅነት አትርፏል። ይህ ራሱን በራሱ እየተቆጣጠረ ሰውነት በሚያስፈልገው መጠን ኢንሱሊን የሚያስተላልፍ መሣሪያ የኢንሱሊንን አወሳሰድ ይበልጥ ትክክለኛና አመቺ አድርጎታል። ያም ሆነ ይህ ለሁሉም የሚሠራ አንድ ወጥ የሆነ የስኳር በሽታ ሕክምና የለም። እያንዳንዱ ግለሰብ ስለሚወስደው ሕክምና በሚያስብበት ጊዜ ውሳኔ ላይ ከመድረሱ በፊት ከግንዛቤ ሊያስገባቸው የሚገቡ ነገሮች አሉ። “ክትትል የሚያደርጉይ የሕክምና ባለሙያዎች ቢኖሩም የመጨረሻው ወሳኝ ግለስቡ ነው”። እንዲያውም ዳያቢቲስ ኬር የተባለው መጽሔት “ወጥ የሆነ የግል እንክብካቤ ትምህርት ያልታከለበት ማንኛውም የስኳር በሽታ ሕክምና ያልተሟላና የሥነ ምግባር ደንብን ያልጠበቀ እንደሆነ ተደርጎ ሊታይ ይችላል” ይላል።

የስኳር ሕመምተኞች ስለበሽታቸው ይበልጥ ባወቁ መጠን ጤንነታቸውን ለመንከባከብና ረዥምና ጤናማ ሕይወት የመምራት አጋጣሚያቸውን ከፍ ለማድረግ የበለጠ ብቃት ይኖራቸዋል። ይሁን እንጂ ውጤታማ ትምህርት መቅሰም ትዕግሥት ይጠይቃል። ዳያቢቲስ-ኬሪንግ ፎር ዩር ኢሞሽንስ አስ ዌል አስ ዩር ሄልዝ የተባለው መጽሐፍ “ሁሉንም ነገር በአንድ ጊዜ ለማወቅ ብትሞክር ግራ ልትጋባና ባገኘኸው ትምህርት መጠቀም ሳትችል ልትቀር ትችላለህ። ከዚህም በላይ በጣም ጠቃሚ ከሆኑት መረጃዎች አብዛኞቹ ከመጻሕፍት ወይም ከበራሪ ጽሑፎች የሚገኙ አይደሉም። በጣም አስፈላጊ የሆኑት መረጃዎች . . . የዕለት ተዕለት እንቅስቃሴህ በደምህ ስኳር ላይ የሚያስከትለውን ለውጥ በመከታተል የሚገኙ ናቸው። ይህ ደግሞ የሚታወቀው በረዥም ጊዜና ከብዙ ሙከራ በኋላ ነው” ይላል።  ለምሳሌ በጥንቃቄ በመከታተል ውጥረት በሰውነትህና በስኳርህ መጠን ላይ የሚኖረውን ተጽዕኖ ማወቅ ትችላለህ። አንድ የስክዋር በሽተኛ  “የስኳር በሽታ ለብዙ አመታት አብሮኝ ኖሯል። ሰውነቴ የሚነግረኝን አውቃለሁ” ብሏል።  በሽተኛው ሰውነቱን “ማዳመጡ” ጠቅሞታል። በአሁኑ ጊዜ 70 ዓመት ያለፈው ቢሆንም ሙሉ ቀን ሠርቶ መግባት ይችላል።

ቤተሰብ የሚሰጠው ድጋፍ አስፈላጊነት

በስኳር በሽታ ሕክምና ረገድ ቤተሰብ የሚሰጠው ድጋፍ ችላ ሊባል አይገባም። እንዲያውም አንድ የማመሳከሪያ ጽሑፍ ለልጆችም ሆነ ለወጣቶች የስኳር በሽታን በመቆጣጠር ረገድ “ከሁሉ የሚበልጠውን አስተዋጽኦ የሚያበረክተው የቤተሰብ አንድነትና መረዳዳት ሳይሆን አይቀርም” ይላል።  የቤተሰብ አባሎች ስለ ስኳር በሽታ ቢያውቁና እንዲያውም በሽተኛው የሐኪም ቀጠሮ በሚኖረው ጊዜ በየተራ አብረው እየሄዱ የሚነገረውን ቢሰሙ በጣም ጠቃሚ ይሆናል። በዚህ መንገድ የሚያገኙት እውቀት ድጋፍ እንዲሰጡ፣ ቸል ሊባሉ የማይገባቸውን የሕመሙን ምልክቶች ለይተው እንዲያውቁና ምን እርዳታ ሊሰጡ እንደሚችሉ እንዲገነዘቡ ያስችላቸዋል።  አፍቃሪ የሆኑ የቤተሰብ አባላት ደግ፣ ታጋሽና ድጋፍ ለመስጠት ዝግጁ ሆነው ለመገኘት መጣር ይኖርባቸዋል። እነዚህ ባሕርያት ሕመምተኛ የሆነ ሰው የሚያጋጥሙትን የኑሮ ችግሮች እንዲቋቋም ብሎም ያደረበትን በሽታ እንዲያሸንፍ ሊረዱት የሚችሉ ናቸው። በተጨማሪም ቤተሰቦችና ወዳጆች የደም ስኳር መጠን ከፍና ዝቅ ሲል የበሽተኛው ጠባይም እንደሚቀያየር መረዳት ያስፈልጋቸዋል።  የስኳር በሽታን በተለይ ሕመምተኛው የወዳጆቹንና የቤተሰቡን አባሎች ትብብር ካገኘ፣ በተሳካ ሁኔታ ማስታመም ይቻላል።

የስኳር በሽታ ከሚያስከትላቸው አካላዊ ቀውሶች መካከል የልብ በሽታ፣ በአንጎል ውስጥ ደም መፍሰስ፣ የኩላሊት መታወክ፣ የደም ቧንቧዎች በሽታና የነርቭ መጎዳት ይገኙበታል። ደም በበቂ ሁኔታ ወደ እግር መድረስ ሲያቅተው ቁስል ይፈጠርና እስከመቆረጥ ሊያደርስ ይችላል። በተጨማሪም ለትላልቅ ሰዎች መታወር ዋነኛው ምክንያት የስኳር በሽታ ነው። የስኳር በሽታ እንዳለባቸው የሚጠራጠሩ ሁሉ ይህን በሽታ በመከላከልና በማከም ረገድ በቂ ልምድ ያለው ሐኪም ማማከር ይኖርባቸዋል።

በዚህ ረገድ አጫሾች ራሳቸውን ለበለጠ አደጋ ያጋልጣሉ። ምክንያቱም የማጨስ ልማድ በልብና በደም ዝውውር ላይ ጉዳት የሚያደርስ ከመሆኑም በላይ የደም ሥሮችን ያጠባል። አንድ የማመሳከሪያ ጽሑፍ በስኳር በሽታ ምክንያት የአካል ክፍላቸውን ከተቆረጡ ሰዎች መካከል 95 በመቶ የሚሆኑት አጫሾች ናቸው ይላል።

ከእነዚህ ሰዎች መካከል አንዳንዶቹ የሚዋጥ መድኃኒት እንዲወስዱ ማድረግ ተችሏል። አንዳንዶቹ መድኃኒቶች ቆሽት ብዙ ኢንሱሊን እንዲያመነጭ የሚያደርጉ፣ ሌሎቹ በደም ውስጥ ያለው ስኳር መጠን ቶሎ እንዳይጨምር የሚቆጣጠሩ፣ ሌሎቹ ደግሞ ኢንሱሊን ያለመቀበልን ባሕርይ የሚቀንሱ ናቸው። (አብዛኛውን ጊዜ ለዓይነት 1 የስኳር በሽታ የሚዋጥ መድኃኒት አይታዘዝም።) ባሁኑ ጊዜ ኢንሱሊን በአፍ ሊወሰድ አይችልም። ምክንያቱም ወደ ደም ከመግባቱ በፊት የኢንሱሊኑ ፕሮቲን በጨጓራና በአንጀት ውስጥ ይፈርሳል። ኢንሱሊንም ሆነ የሚዋጥ መድኃኒት አካላዊ እንቅስቃሴ የማድረግንና ጤናማ የአመጋገብ ልማድ የመከተልን አስፈላጊነት አያስቀርም።  የስኳር በሽታ ያለባቸው ሰዎች ሁሉ የስኳር በሽተኛ መሆናቸውን የሚገልጽ መታወቂያ ካርድ ምንጊዜም ሊለያቸው እንደማይገባ የሕክምና ሊቃውንት ይመክራሉ። ችግር በሚያጋጥምበት ጊዜ ይህ መታወቂያ ሕይወታቸውን ሊያተርፍላቸው ይችላል። ለምሳሌ የስኳር መጠን በጣም ዝቅ በማለቱ ምክንያት የሚደርሰው ችግር ሌላ ዓይነት የጤና ችግር፣ አልፎ ተርፎም የስካር ምልክት ተደርጎ ሊወሰድ ይችላል።

 ወጣቶች

እውቅ ኢንዶክራይኖሎጂስት እና በኒው ዮርክ የማውንት ሳይናይ የሕክምና ትምህርት ቤት ዲን የሆኑት ዶክተር አርተር ሩበንስታይን የስኳር በሽታ “የልጆች በሽታ እየሆነ መጥቷል” ይላሉ። የስኳር በሽታ የሚጀምርበት አማካይ ዕድሜ በእርግጥም እየቀነሰ መጥቷል። የስኳር በሽታ ስፔሽያሊስት የሆኑት ዶክተር ሮቢን ኤስ ጎላንድ ስለ ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ሲናገሩ “ከአሥር ዓመት በፊት የሕክምና ተማሪዎችን ይህ በሽታ ከ40 ዓመት በታች በሆኑ ሰዎች ላይ አይታይም ብለን እናስተምር ነበር። አሁን ግን 10 ዓመት እንኳን ባልሞላቸው ልጆች ላይ ማየት ጀምረናል” ብለዋል።

በስኳር በሽታ የሚያዙ ልጆች ብዛት እየጨመረ የመጣው ለምንድን ነው? አንዳንድ ጊዜ ወላጆቻቸው የስኳር በሽታ ያለባቸው በመሆናቸው ምክንያት በስኳር በሽታ የመያዝ አዝማሚያ ወርሰው የሚወለዱ ልጆች ይኖራሉ። ይሁን እንጂ በሰውነት ክብደትና በአካባቢ ሁኔታ ምክንያት የሚመጣበት ጊዜም አለ። ባለፉት ሁለት አሥርተ ዓመታት በጣም ወፍራም የሆኑ ልጆች ቁጥር ከእጥፍ በላይ ጨምሯል። ምክንያቱ ምንድን ነው? “ባለፉት 20 ዓመታት ውስጥ በአመጋገብና በሰውነት እንቅስቃሴ ረገድ ብዙ ለውጥ ታይቷል” ይላሉ የዩናይትድ ስቴትስ የበሽታ ቁጥጥርና መከላከያ ማዕከላት ባልደረባ የሆኑት ዶክተር ዊልያም ዲትስ። “በምግብ ቤቶች የሚዘጋጁ ምግቦችን አዘውትሮ መመገብ፣ ቁርስ ያለመብላት ልማድ እየተስፋፋ መሄድ፣ ለስላሳ መጠጦችንና ለሰውነት እምብዛም የማይጠቅሙ አሸር ባሸር ምግቦችን ማብዛት፣ በትምህርት ቤቶች የሚሰጠው [የአካል ማጠንከሪያ ትምህርት] እየቀረ መምጣትና በትምህርት ክፍለ ጊዜ መካከል የሚኖር የጨዋታ ጊዜ መቅረት ከእነዚህ ለውጦች መካከል የሚጠቀሱ ናቸው።” የስኳር በሽታ ሊድን አይችልም። ስለዚህ የስኳር ሕመምተኛ የሆነ አንድ ወጣት የሰጠውን ቀላልና ግልጽ ምክር መከተል ይበጃል:- “ለሰውነት እምብዛም ጥቅም ከማይሰጡ አሸር ባሸር ምግቦች ራቁ፣ የአካል ጥንካሬያችሁን ጠብቁ።”

የግሉኮስ ድርሻ

በትሪልዮን የሚቆጠሩት የሰውነታችን ሕዋሳት የኃይል ምንጫቸው ግሉኮስ ነው። ይሁን እንጂ ግሉኮስ ወደ ሕዋሳት መግባት የሚችልበት “ቁልፍ” ያስፈልገዋል። ይህ “ቁልፍ” ኢንሱሊን የሚባለው ከቆሽት የሚመነጭ ኬሚካል ነው። ዓይነት 1 ስኳር በሽታ በሚኖርበት ጊዜ ኢንሱሊን ፈጽሞ አይኖርም። ዓይነት 2 የስኳር በሽታ በሚኖርበት ጊዜ ደግሞ በአብዛኛው ሰውነት የሚያመነጨው ኢንሱሊን በቂ ሳይሆን ይቀራል። ከዚህም በላይ ሕዋሳቱ ኢንሱሊኑን አላስገባ ይላሉ። ሁለቱም ዓይነት የስኳር በሽታዎች የሚያስከትሉት ውጤት ተመሳሳይ ነው። ሕዋሳቱ በቂ ግሉኮስ ሳያገኙ ይቀራሉ፣ በደም ውስጥ ያለው የስኳር መጠን ደግሞ በጣም ከፍ ብሎ አደገኛ ደረጃ ላይ ይደርሳል።

አንድ ሰው በዓይነት 1 የስኳር በሽታ በሚያዝበት ጊዜ የሰውዬው በሽታ ተከላካይ ሕዋሳት በቆሽት ውስጥ የሚገኙትን ኢንሱሊን አመንጪ ቤታ ሕዋሳት ያጠቃሉ። ስለዚህ ዓይነት 1 የስኳር በሽታ በሰውነት የበሽታ ተከላካይ ሕዋሳት መቃወስ ምክንያት የሚመጣ ሲሆን በበሽታ ተከላካይ ሕዋሳት ምክንያት የሚመጣ የስኳር በሽታ ተብሎ የሚጠራበት ጊዜ አለ። በሽታ ተከላካይ ሕዋሳት ላይ ቀውስ ከሚፈጥሩት ነገሮች መካከል ቫይረሶች፣ መርዛማ ኬሚካሎችና አንዳንድ መድኃኒቶች ይገኛሉ። በተጨማሪም ዓይነት 1 የስኳር በሽታ አብዛኛውን ጊዜ ከወላጅ ወደ ልጅ የሚተላለፍ በመሆኑና ነጮችን በብዛት የሚያጠቃ በመሆኑ የዘር ውርስ አንደኛው ምክንያት ሊሆን ይችላል።

የዘር ውርስ በዓይነት 2 የስኳር በሽታ ላይ የበለጠ ድርሻ ያለው ቢሆንም በይበልጥ የሚታየው ነጮች ባልሆኑ ሰዎች ላይ ነው። በዚህ ዓይነቱ የስኳር በሽታ የአውስትራሊያ አቦርጅኖችና የአሜሪካ ሕንዶች በብዛት ይጠቃሉ። በተለይ የአሜሪካ ሕንዶች በዓይነት 2 ስኳር በሽታ በመጠቃት ረገድ ከዓለም የአንደኛነቱን ቦታ ይዘዋል። ተመራማሪዎች በዘር ውርስና ከመጠን ባለፈ ውፍረት መካከል ያለውን ዝምድና እንዲሁም በዘር ውርስ ምክንያት በስኳር በሽታ የመያዝ አዝማሚያ ያላቸው ሰዎች ብዙ ስብ ሲኖራቸው ይበልጥ ለስኳር በሽታ ስለሚጋለጡበት ምክንያት ጥናት እያደረጉ ነው። ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ከዓይነት 1 በተለየ መንገድ አብዛኛውን ጊዜ የሚይዘው ከ40 ዓመት በላይ የሆናቸውን ሰዎች ነው።

ከስኳር በሽተኞች መካከል 90 በመቶ የሚሆኑት ያለባቸው የስኳር በሽታ ዓይነት 2 ነው። ይኸኛው ዓይነት የስኳር በሽታ “ኢንሱሊን የማያስፈልገው” ወይም “ከዕድሜ ጋር የሚመጣ” የስኳር በሽታ ተብሎ ይጠራ ነበር። ይሁን እንጂ ይህ አጠራር በሽታውን በትክክል አይገልጸውም። ምክንያቱም ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ከያዛቸው መካከል 40 በመቶ የሚሆኑት ኢንሱሊን መውሰድ ያስፈልጋቸዋል። ከዚህም በላይ ቁጥራቸው በሚያስደነግጥ ሁኔታ እየተበራከተ የመጣ ገና ጉርምስና ዕድሜ ላይ እንኳን ያልደረሱ ብዙ ልጆች በዓይነት 2 ስኳር በሽታ እየተያዙ ነው።

አንድ ሰው አብዛኛውን ጊዜ ከመጠን በላይ ወፍራም ነው የሚባለው ሊኖረው ከሚገባው ትክክለኛ ክብደት 20 በመቶ ብልጫ ሲኖረው ነው።                             

የቆሽት ድርሻ

ቆሽት የአንድ ሙዝ ያህል መጠን ያለው ከጨጓራ በስተጀርባ የሚገኝ ብልት ነው። ዚ አንኦፊሽያል ጋይድ ቱ ሊቪንግ ዊዝ ዳያቢቲስ የተባለው መጽሐፍ እንደሚለው “ጤነኛ የሆነ ቆሽት በደም ውስጥ የሚኖረው የግሉኮስ መጠን ከፍና ዝቅ በሚልበት ጊዜ ሁሉ አስፈላጊውን የኢንሱሊን መጠን እያመነጨ ከትክክለኛው መጠን ያልወጣ የግሉኮስ መጠን እንዲጠበቅ በማድረግ የማያቋርጥ የማስተካከል ተግባር ይፈጽማል።” ኢንሱሊን የተባለውን ሆርሞን የሚያመነጩት በቆሽት ውስጥ የሚገኙት ቤታ ሕዋሳት ናቸው። ቤታ ሕዋሳት በቂ ኢንሱሊን ማመንጨት ሲያቅታቸው ግሉኮስ በደም ውስጥ ይጠራቀምና የስኳር መጠን ከፍ ይላል። ከመጠን ያለፈ ኢንሱሊን በሚያመነጩበት ጊዜ ደግሞ የስኳር መጠን በጣም ይቀንሳል። ጉበት ከቆሽት ጋር በመተጋገዝና ትርፍ የሆነው ግሉኮስ በግላይኮጅን መልክ ተጠራቅሞ እንዲቆይ በማድረግ ትክክለኛ የስኳር መጠን እንዲጠበቅ ከፍተኛ እርዳታ ያበረክታል። ከቆሽት ትእዛዝ ሲደርሰው ደግሞ ግላይኮጅኑ ወደ ግሉኮስ እንዲቀየር በማድረግ አካል እንዲጠቀምበት ያደርጋል።

የስኳር ድርሻ

ስኳር ማብዛት የስኳር በሽታ ያመጣል የሚል  ግምት አለ። ስኳር በሉም አልበሉ፣ በዘር ውርስ ምክንያት በስኳር በሽታ የመያዝ አዝማሚያ ያላቸው ሰዎች በጣም ከወፈሩ በበሽታው የመያዛቸው ዕድል በጣም ከፍተኛ ይሆናል። ይሁን እንጂ ስኳር ማብዛት በጤና ላይ ጉዳት ማድረሱ አይቀርም። ምክንያቱም ስኳር ሰውነት የማይገነባ ምግብ ከመሆኑም በላይ ለውፍረት አስተዋጽኦ ያደርጋል። ሌላው የተሳሳተ አስተሳሰብ ደግሞ የስኳር በሽታ ያለባቸው ሰዎች ስኳር ከመጠን በላይ ያምራቸዋል የሚለው ነው። እንደ እውነቱ ከሆነ ግን የስኳር በሽተኞች ለጣፋጭ ምግቦች ያላቸው አምሮት ከአብዛኞቹ ሰዎች የተለየ አይደለም። የስኳር በሽታ ቁጥጥር ካልተደረገበት ሊያስርብ ይችላል እንጂ የስኳር አምሮትን አይጨምርም። የስኳር በሽታ ያለባቸው ሰዎች ጣፋጭ ነገር ሊበሉ ቢችሉም ከጠቅላላው ምግባቸው ጋር እንዲመጣጠን ጥንቃቄ ማድረግ ይኖርባቸዋል።

በቅርብ ጊዜ የተደረጉ ጥናቶች ፍሩክቶስ፣ ማለትም ከፍራፍሬዎችና ከአትክልቶች የሚገኝ ስኳር የሚበዛባቸው ምግቦች በእንስሳት ሕዋሳት ላይ ኢንሱሊንን ያለመቀበል ችግር እንዲከሰት እንደሚያደርጉ፣ አልፎ ተርፎም የስኳር በሽታ እንደሚያስከትሉ አረጋግጠዋል።